حاکم (حدیث)حاکم، از القاب محدّثان است. ۱ - حاکم در اصطلاح محدثان متأخردر اصطلاح محدّثان متأخر، حاکم به کسی اطلاق می‌شود که از حیث متن و اِ سناد و جرح و تعدیل و تاریخ، به احادیث عالم باشد [۱]
علی بن سلطان محمد قاری، جمع الوسائل فی شرح الشمائل، ج۱، ص۱۲۱، مصر ۱۳۱۸، چاپ افست بیروت.
[۲]
علی بن سلطان محمد قاری، جمع الوسائل فی شرح الشمائل، ج۱، ص۶، مصر ۱۳۱۸، چاپ افست بیروت.
مُناوی، ج۲، ص۴۲۱؛. [۳]
ابراهیم باجوری، المواهب اللدنیة علی الشمائل المحمدیة، ج۱، ص۱۳، در محمد بن عیسی ترمذی، الشمائل المحمدیة، چاپ محمد عوّامه ۱۴۲۲/۲۰۰۱.
[۴]
ظفر احمد عثمانی تهانوی، قواعد فی علوم الحدیث، ج۱، ص۳۰، چاپ عبدالفتاح ابوغده، حلب: مکتب المطبوعات الاسلامیة.
تعریفی که مُناوی و قاری از قول مَطَری یا مطرزی آورده‌اند، در کتابهای بعدی تکرار، و در برخی موارد قیودی بدان افزوده شده است، از جمله مقدار محفوظات حدیثی حاکم، مقید به رقمی گردیده یا گفته شده مقدار حدیثی که از دایره‌حفظ وی خارج مانده‌است اندک‌باشد. [۵]
محمدضیاءالرحمان‌اعظمی، معجم مصطلحات‌الحدیث و لطائف الاسانید، ج۱، ص۱۲۹ـ ۱۳۰، ریاض ۱۴۲۰/۱۹۹۹.
[۶]
نورالدین عتر، منهج النقد فی علوم الحدیث، ج۱، ص۷۷، دمشق ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱.
به این ترتیب، حاکم لقب کسی است که مرتبه حفظ و اتقان وی از حجت بر‌تر باشد. [۷]
سعد فهمی احمد بلال، السراج المنیر فی القاب المحدثین، ج۱، ص۲۰۵، ریاض ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
۲ - واجد شرایط لقب حاکم از دیدگاه سعد فهمی احمد بلالبه گفته سعد فهمی احمد بلال، [۸]
سعد فهمی احمد بلال، السراج المنیر فی القاب المحدثین، ریاض ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
برخی محدّثان بزرگ (نظیر شافعی، شَعْبی، ابن‌مَدینی، ابوداوود سجستانی، ترمذی، نسائی، طبری و طبرانی) واجد شرایط لقب حاکم بوده‌اند،۳ - مشهورترین افراد ملقب به حاکماما از مشهورترین افرادی که به این لقب شهرت یافته‌اند، حاکم‌نیشابوری، حاکم‌حَسَکانی و حاکم جِشُمی بوده‌اند. علاوه بر این، به برخی محدّثان اهل سنّت لقبِ ابداعیِ «امیرالمؤمنین فی الحدیث» داده شده، که بالاترین لقب برای محدّثان است و دارنده چنین عنوانی، بر‌تر از حاکم است ابوغده، [۹]
عبدالفتاح ابوغده، اُمراءالمؤمنین فی الحدیث، ج۱، ص۱۰۳ـ ۱۲۰، در عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، جواب الحافظ ابی‌محمد عبدالعظیم المنذری المصری عن أسئلة فی الجرح و التعدیل، چاپ عبدالفتاح ابوغده، بیروت ۱۴۲۶.
[۱۰]
سعد فهمی احمد بلال، السراج المنیر فی القاب المحدثین، ج۱، ص۲۰۵، ریاض ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
[۱۱]
سعد فهمی احمد بلال، السراج المنیر فی القاب المحدثین، ج۱، ص۲۶۱ـ۴۲۳، ریاض ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
۴ - واجدین شرایط لقب حاکم از دیدگاه ابو غدهابوغده [۱۲]
عبدالفتاح ابوغده، اُمراءالمؤمنین فی الحدیث، ج۱، ص۱۳۲، در عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، جواب الحافظ ابی‌محمد عبدالعظیم المنذری المصری عن أسئلة فی الجرح و التعدیل، چاپ عبدالفتاح ابوغده، بیروت ۱۴۲۶.
[۱۳]
ظفر احمد عثمانی تهانوی، ج۱، ص۲۹، پانویس، قواعد فی علوم الحدیث، چاپ عبدالفتاح ابوغده، حلب: مکتب المطبوعات الاسلامیة.
وجود لفظ حاکم را در ردیف القاب ناظر به مقدار محفوظات حدیثی محدّث انکار کرده و با استناد به صبح‌الاعشی [۱۴]
صبح‌الاعشی، ج ۶، ص ۴۵
، اثر قلقشندی، آن را از القاب قضات دانسته است.شاهد صدق مدعای ابوغده، به کار نرفتن این اصطلاح ــجز در موارد معدودــ در عمده آثار رجالی و حدیثی متقدم است. منابع : (۱) عبدالفتاح ابوغده، اُمراءالمؤمنین فی الحدیث، در عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، جواب الحافظ ابی‌محمد عبدالعظیم المنذری المصری عن أسئلة فی الجرح و التعدیل، چاپ عبدالفتاح ابوغده، بیروت ۱۴۲۶. (۲) محمدضیاءالرحمان‌اعظمی، معجم مصطلحات‌الحدیث و لطائف الاسانید، ریاض ۱۴۲۰/۱۹۹۹. (۳) ابراهیم باجوری، المواهب اللدنیة علی الشمائل المحمدیة، در محمد بن عیسی ترمذی، الشمائل المحمدیة، چاپ محمد عوّامه ۱۴۲۲/۲۰۰۱. (۴) سعد فهمی احمد بلال، السراج المنیر فی القاب المحدثین، ریاض ۱۴۱۷/۱۹۹۶. (۵) نورالدین عتر، منهج النقد فی علوم الحدیث، دمشق ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱. (۶) ظفر احمد عثمانی تهانوی، قواعد فی علوم الحدیث، چاپ عبدالفتاح ابوغده، حلب: مکتب المطبوعات الاسلامیة. (۷) علی بن سلطان محمد قاری، جمع الوسائل فی شرح الشمائل، مصر ۱۳۱۸، چاپ افست بیروت. (۸) همو، شرح شرح نخبة الفکر فی مصطلحات اهل الأثر، چاپ محمد نزار تمیم و هیثم نزار تمیم، بیروت (۱۴۱۵/ ۱۹۹۴ (. (۹) قلقشندی. (۱۰) محمد عبدالرووف بن تاج‌العارفین مُناوی، الیواقیت و الدّرر فی شرح نخبة ابن‌حجر، چاپ مرتضی زین‌احمد، ریاض ۱۴۲۰/۱۹۹۹. ۵ - پانویس
۶ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حاکم»، شماره۵۷۲۴. رده‌های این صفحه : اصطلاحات حدیثی | حدیث شناسی
|